DÜNYANIN MEVLÂNA’SI
Nuri ŞİMŞEKLER
Tarih 17 Aralık 1273;
Mevlâna Hakk’a yürümüş; yani, can’ı asıl mekâna uçarken, bedeni de aslı olan toprağa geri verilmek üzere götürülüyor. Bu sırada Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Museviler arasında bir tartışma. Müslümanlar, O bizim dinimizin imamı, sizi ne ilgilendirir demelerine karşı; İsa’yı, Musa’yı Mevlâna’nın fikirleriyle daha iyi anladıklarını söyleyen gayrimüslimler bütün engellemelere rağmen cenaze törenine katılıyorlar.
Yıl 1952;
Mevlâna’nın Doğum Yıldönümü nedeniyle UNESCO tarafından Paris’teki Gime Oriental Museum’da bir anma toplantısı düzenleniyor. Törene Türkiye delegeleriyle birlikte Mısır, Afganistan, İran ve Pakistan’dan da üyeler katılmakta.
Törenin başlamasından önce verilen resepsiyonda bu delegeler Mevlâna’nın milliyeti konusunda bir tartışma içerisine giriyor.
Mısırlı delege; Mevlâna’nın ceddinin Hz. Ebubekir’e dayandığını, bu yüzden de onun Arap olduğunu ileri sürüyor,
İranlı delege; Mevlâna İranlıdır, çünkü bütün eserlerini Farsça yazmıştır, diyor,
Afganlı delege ise; Mevlâna Belh’te doğmuştur. Belh de Afgan topraklarındadır. O halde Mevlâna Afganistanlıdır, tezini savunmaya çalışıyor,
Türk delege de Mevlâna’nın “Aslem Türkest, egerçi Hindu gûyem” (Her ne kadar Farsça-Hintçe söylesem de aslım Türk’tür benim) beyitlerini söyleyerek Mevlâna’nın kendisini Türk ilân ettiğini belirtiyor.
Bu tartışmalar üzerine kongrenin havası bir hayli gerginleşiyor.
Pakistan delegasyonunda bulunan Fıkıh âlimi Prof. Hamidullah Han ise tartışmalara müdahale ederek “Mevlâna hiçbir milletin değil bütün insanlığın malıdır” diyerek son noktayı koymak ister.
İranlı temsilcinin karşı çıktığı bu görüş, diğer ülke delegasyonu tarafından kabul görür.
İki gün süren ve 5 bin kişilik salonun tıka basa dolduğu törende, Mevlâna ve Mevleviliğin önemi hakkında yapılan konuşmalar, mûsıkî ve semâ gösterileri âdeta insanları büyüler. Tören süresince birçok devlet başkanından ve diğer din temsilcilerinden gelen kutlama telgrafları da salonda büyük bir alkışla karşılanır.
…
O anma toplantısından bu güne 53 yıl geçti. Bu süre zarfında buna benzer ulusal ve uluslar arası platformlarda, bazılarına bizim de şahit olduğumuz birçok tartışmalar yaşandı. Hattâ Mevlâna’nın mensup olduğu din konusunda bile varsayımlarla görüşler öne sürüldü, makaleler yazıldı. Hâlâ da bu tartışmalar devam edip gitmede.
Günümüzde neler yapılıyor…
Tespit edebildiğimiz kadarıyla çok sayıda Türkçe ve Farsça, 200’ü aşkın İngilizce, 50’ye yakın Almanca, 20’yi aşkın Fransızca eser başta olmak üzere İspanyolca, İtalyanca, İsveççe, Norveççe, Danca, İskoçça, Çekçe, Boşnakça, Arnavutça, Hintçe, Arapça, Urduca, Sindce, Bengalce, Peştuca, Endonezyaca, Azerice, Tacikçe, Özbekçe, Rusça, Yunanca, İbranice, Çince ve Japonca’da yazılmış eserlerle Mevlâna ve Mevlevilik tüm dünya insanlarına tanıtılmakta; ama Mevlâna’nın Mesnevî’de dediği gibi “Herkes kendi görüşüne göre onun dostu olup; içindeki gerçek sırları kimse aramamaktadır.”
Özellikle Amerika’da yayınlanan İngilizce eserlerde ise, Mevlâna’nın İran’ın tanınmış mistik şairi olarak nitelendirilmesi bizi hayli üzmekle birlikte, bizim de bizim eksikliğimizi göstermektedir.
Türklerin yoğun olarak yaşadığı Belh’te doğup 5-6 yaşlarında buradan ayrılarak 14 yaşlarında Anadolu’ya gelen ve Selçukluların başkenti Konya’da, Türk-İslâm kültür ve an’anesiyle yetişen Mevlâna ile ilgili yapılan bilimsel çalışmalar en fazla bizde yapılmıştır. Bunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ama bunların tanıtımını ve Uluslararası literatürde kullanılmasını becerememiş; sadece semâ gösterileri ve Şeb-i Arûs kutlamalarını ön plâna çıkarmış; mâlesef, bugün dünyanın hemen her tarafında okuyucu bulabilen İngilizce ile kayda değer Mevlâna’yı, fikirlerini ve Mevleviliği doğru dürüst anlatan eserler yayınlayamamışız. Hâl böyle olunca da özellikle Batılılar yazdıkları eserlerle, Mevlâna’yı istedikleri gibi anlamış ve anlatmışlardır. Biz ise Mevlâna’yı doğru olarak anlamak şöyle dursun, eserlerini Farsça yazdığı için, değil modern edebiyatımıza, divan edebiyatımıza bile dahil etmeyerek Mevlâna’yı sahiplenmek isteyenlerin ekmeğine yağ sürmüşüz ve hâlâ da sürmekteyiz. Bazıları, daha da ileri gidip Mevlâna’yı İran kültürünün bir temsilcisi sayma gibi bir cehaletin içine düşmüştür. Artık Konya olarak, Selçuk Üniversitemiz bünyesinde 50 yıllık bir arzunun semeresi olan Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi’ni (SÜMAM) kurmuş, 20 yıllık yılan hikâyesi Mevlâna Kültür Merkezi’ni tamamlamış ve Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün de daha tecrübe kazanmış haliyle, Mevlâna’nın da dediği gibi “birlik olup” üzerimize düşen bu tarihî görevi yerine getirmeliyiz. Yada başka bir deyimle; var olan un-yağ ve şekeri bir yolunu bulup helva yaparak insanımızın faydasına sunmazsak, tarihin önünde hesap vermemiz güçleşir.
Aslında Mevlâna’nın bizim sahiplenmemize de ihtiyacı yoktur. O, zaten modern fikirleriyle her dönemde, her milletten insana hitap edebilmiş, muhatap bulabilmiştir. Ama; ülke olarak, ülkemizin tanıtımına katkı olarak; ve hattâ kısırdöngülü iç çekişmelerimize cevap bulabilmek için onun fikirlerine ve yardımına hayli ihtiyacımız var. Eğer bu değerimizin farkında olamazsak, farkında olanlardan da şikâyetçi olmaya hakkımız yoktur.
Yine; Fransız bilgin Pasteur’un “İlmin vatanı yoktur, fakat âlimin bir vatanı olmalıdır.” sözü ne kadar doğru ise; Mevlâna’nın “Ey güneş! Başka bir âlemi aydınlatmak için bu gül bahçesini terk edip gidiyorum.” beyti de o kadar manidârdır.
Sözün özü;
1952 yılında yapılan yukarıdaki anma töreninin benzeri şimdi yapılsa şüphesiz bütün dünya devletleri -özellikle Amerikalılar- bir yolunu bularak Mevlâna’yı sahiplenirse hiç şaşmamak gerekir…
“Yetmiş iki millet sırrını bizden dinler. Biz, bir perde ile yüzlerce ses çıkaran bir Ney’iz” (Mevlâna)