Hatice Nakiyye Hanım (ö. 1316/1899) (Şair)
TEKKE KAPISI – BAYRAM ALİ KAYA
Babası Müneccimbaşı Osman Sâib Efendi, annesi ise Şerife Sâmiye Hanım olan Hatice Nakiyye Hanım, 1262/1845-1846 tarihinde İstanbul’da ve kardeşlerinden Abdurrahim Besim Bey ile ikiz olarak dünyaya gelmiş; hatta doğumları üzerine teyzeleri Şeref Hanım, şu tarih beytini söylemiştir:
Vâlideyni okusun târîh-i tâmım subh u şâm
Doğdular çün mihr ü meh ikiz Nakiyyeyle Besim843
Aynı zamanda şair Nebil Mehmed Bey’in küçük kardeşi olan Nakiyye Hanım, ilk olarak sıbyan mektebinde okumuş, annesinin 1273/1857’de vefatı üzerine ise teyzesi Şeref Hanım tarafından himâye edilip özel olarak yetiştirilmiştir. Nakiyye Hanım, önce teyzesinin, üç yıl sonra da babasının vefatı üzerine ise hâmisiz kalmıştır.844
Nakiyye Hanım, Dârülmuallimât’a yani Kız Öğretmen Okulu’na devam ederek mezun olmuş; akabinde kardeşi Nebil Mehmed Bey ile birlikte, vaktiyle babalarının da bağlı olduğu Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Osman Selâhaddin Dede’ye intisap ederek Mesnevî dersleri almış ve icâzetnâme sahibi olmuştur. Ayrıca dönemin ünlü âlimlerinden biri olan Hoca Mecid Efendi’den Farsça öğrenen Nakiyye Hanım, Ahmed Muhtar’ın bildirdiğine göre 1297 Muharreminde (Aralık-Ocak 1879-1880) Dârülmuallimât’da Farsça ve tarih hocalığına tâyin olunmuş, aynı zamanda başta şehzâde ve hanım sultanlar olmak üzere, devrin ileri gelen âilelerinin çocuklarına da dersler vermiştir. Nakiyye Hanım, yayımladığı Lugat-ı Fârisiyye adlı eseri üzerine 1300/1882-1883 tarihinde gümüş İftihar Madalyası, öğretmenlikteki başarısı üzerine ise 1314/1896-1897 tarihinde üçüncü rütbe Şefkat Nişanı ile taltif edilmiştir. Nakiyye Hanım ayrıca, Nâmık Kemâl’in Zavallı Çocuk adlı piyesini de Farsça’ya tercüme etmiştir.845
Hatice Nakiyye Hanım, zariflerden ve güzel söz söyleyenlerden sayıldığı için ricâlden zâtların hanımları ile sıkça bir araya gelmiş ve onlardan türlü iltifatlar görmüştür. Bunlardan biri olan Yusuf Kâmil Paşa’nın eşi Prenses Zeynep Kâmil Hanım, kendisini Mısır’a götürmek sûretiyle üç ay misafir etmiştir. Nakiyye Hanım, aralarında Âlî Paşa ile Müşîr Abdülhalim Paşa’nın kızlarının da bulunduğu birçok kişiye verdiği özel dersler sebebiyle devrin birçok ileri gelen şahsiyeti ile tanışmış ve özellikle Sultan Mehmed Reşad’ın takdirini kazanmıştır. Hayatı boyunca evlenmeyen, 1297/1880 yılına kadar babasından kalan Hırka-i Şerîf semtindeki evde oturan, bilâhare birkaç ev değiştirdikten sonra Davudpaşa semtinde kendisine evkaftan verilen harap durumdaki evi tamir ettirerek ölümüne kadar orada oturmuş olan Nakiyye Hanım, menenjit hastalığına yakalanmış ve bir hafta süren hastalığının ardından 1316 Şevvalinde (Şubat-Mart 1899) İstanbul’da vefat etmiş ve Yeni-kapı Mevlevîhânesi hazîresinde teyzesi Şeref Hanım’ın kabrine defn olunmuştur. Vefâtına Hammâmîzâde İhsan tarafından, “Cennet olsun câ Nakiyye Hanım” mısraı tarih düşürülmüştür.846
İbnülemin, fizîkî yapısını, “kısa boylu, büyük başlı” şeklinde tarif ettiği, Nakiyye Hanım’ın şahsiyetine dâir ise akrabasından şair Hammâmîzâde İhsan’ın kendisine gönderdiği yazıdan naklen bilgi vermekte ve onun “son derece cömert ve ikrâmı seven biri olduğunu, esâsen bir hayli maddî varlığa sahip olmakla birlikte elinde tutmayıp sürekli ihtiyaç sahiplerine dağıttığını, elinde olanı vermekten hiçbir zaman çekinmediğini, bağlı bulunduğu Yenikapı Mevlevîhânesi’ne ziyâdesiyle hürmet edip her vesileyle yardımda bulunduğunu, ilmî ve edebî meziyetlere sahip kadirşinas bir kişi” olduğunu bildirmektedir.847
“Mevlevîyiz şeref-i aşk iledir şöhretimiz/Dâim uşşâk-ı cefâkeşledir ünsiyeti-miz” matlaı ile başlayan gazeli, Dîvân-ı Muhâsebât Reisi Zühdü Bey tarafından tahmîs edilen, son dönem Osmanlı kadın şairlerinin ünlülerinden biri kabul edilen Nakiyye Hanım, Türkçe ve Farsça şiirler söylemiş, aruzun yanı sıra hece ile de birkaç şiir yazmış; ancak bunların tamamını kaydetmemiştir. İbnülemin, şahsî kütüphanesinde Nakiyye Hanım’ın kendi el yazısı ile kaleme alınmış 40 adet gazel, medhiye, kudûmiyye, şarkı, müstezad, tahmîs, tercî-i bend ve 49 adet kıt‘adan oluşan bir şiir mecmuasının bulunduğunu bildirmektedir. İbnülemin’in güçlü bir şair olmamakla birlikte şair geçinen nice nâmerd kişiden daha düzgün sözler söylediğini belirtmekten de geri kalmadığı Nakiyye Hanım, şiirlerinin yanı sıra Lugat-ı Fârisiyye adlı bir kitap ile çoğu ahlâk konusunda olmak üzere, gazete ve dergilere çeşitli makaleler de yazmıştır.848
Şiirlerinden Örnekler
Koşma
Evvel aşkınla yandım
Sonra cevrinle kandım
Aldandım sözlerine
Seni vefâlı sandım
Ver bir dolu içeyim
Gör aşkınla niceyim
O mahmûr gözlerinden
Ben nasıl vazgeçeyim
Kadehler durmasın boş
İçip olalım sarhoş
Çünkü ağyâr sözünden
Yâr ile aram bir hoş
Şimdi dil bîçâredir
Aklım pek âvâredir
Ayrılık âteşinden
Ciğerim pür yâredir
Sînemi hicri dağlar
Gözlerim ırmakdır çağlar
Nakiyye’nin hâlini
Gören kâfirler ağlar849
Gazel
Bir gamze-i hûn-rîze şikâr oldu bu gönlüm
Şeb-tâ-seher âşüfte vü zâr oldu bu gönlüm
Bir çâresi yok derde giriftâr olup eyvâh
Bir gonçe için âleme hâr oldu bu gönlüm
Gülçîn-i visâl olmak için bâğ-ı tarabda
Bir bülbül-i şûrîdeye yâr oldu bu gönlüm
Gülşende edip nağme-i bülbül ana te’sîr
Feryâd ile mânend-i hezâr oldu bu gönlüm
Geçdi ney ü meyden işidip savt-ı hezârı
Medhûş olarak mâil-i zâr oldu bu gönlüm
Rü’yet hevesiyle Nakiye bir kez o şûhu
Akdâm-ı rakîbâna gubâr oldu bu gönlüm850
Gazel
Mevlevîyiz şeref-i aşk iledir şöhretimiz
Dâim uşşâk-ı cefâkeşledir ünsiyyetimiz
Gerçi bir zerre-i nâçîz-i fenâyız ammâ
Pertev-i şemse takarrübledir ulviyyetimiz
Nice bir derd-i muhabbetle helâk olmıyalım
Yoğurulmuş yedi aşk ile bizim tıynetimiz
Gülü gördükçe güler gonçeye nâlân oluruz
Gülşen-i aşkda çün bülbüle ünsiyyetimiz
Nakiye hâk-i der-i pîri edindin me’vâ
O mahaldir çü bizim cennet-i bî-minnetimiz 851
843 Ahmed Muhtar, a.g.e., s. 61; Şairin adını Bursalı Mehmed Tâhir, “Nakiyye Şerife Hanım” şeklinde kaydetmiştir (bk. Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II, 470); İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, Son Asır Türk Şairleri, II, 1099; Murat Uraz, Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz, İstanbul 1940, s. 69; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 10; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, İstanbul 1986, VI, 504; Şeref Hanım Dîvânı, s. 20, 166.
844 Ahmed Muhtar, a.g.e., s. 61-62; Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II, 470; İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1099; Murat Uraz, a.g.e., s. 69; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 10; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, İstanbul 1986, VI, 504; Şeref Hanım Dîvânı, s. 19-20.
845 Ahmed Muhtar, a.g.e., s. 62; Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II, 470; İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1099; Murat Uraz, a.g.e., s. 70; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, s. 504-505; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 10.
846 Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II, 469-470; İbnü-lemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1099-1100; Murat Uraz, a.g.e., s. 70-71; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, s. 505; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 10.
847 İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1100-1101.
848 Bursalı Mehmed Tâhir, a.g.e., II, 470; İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1100-1101; Murat Uraz, a.g.e., s. 71-72; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, s. 505; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 11.
849 İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1102; Murat Uraz, a.g.e., s. 76; “Nakiye Hadice Hanım”, TDEA, s. 505; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 11.
850 İbnülemin Mahmud Kemâl İnal, a.g.e., II, 1101; Murat Uraz, a.g.e., s. 74; Mehmed Zeki Pakalın, a.g.e., XIII, 11.
851 Murat Uraz, a.g.e., s. 73.
#Bayram Ali KAYA