Kültür endüstrisi ve Mevlana kapitalizmi
Serap Kayalı
Öz
Bu çalışmanın amacı kültür endüstrisi bağlamında Mevlana’ya atfedilen değerlerin dönüşümünü odağa alarak pazarlanan kültür imgelerini incelemektir. Temel sorunların daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla, kültür endüstrisi teorik çerçevede değerlendirilip Mevlana tipolojisi üzerinden gidilerek, Frankfurt Okulu, eleştirel teori, kültür endüstrisi, sahte bilinç oluşumu gibi kavramlar ışığında bir değerlendirme yapılmıştır. Bu çalışmada kültürün pazarlanması ve bunun da beraberinde getirdiği kültür dönüşümü; çeşitli kitaplardan, makalelerden, sempozyum ve bildirilerden, tezlerden, internet sitelerinden ve görsel kaynaklardan yararlanarak oluşturulan literatür taraması ve çeşitli örneklerle açıklanmıştır. Yaşama tarzı içindeki davranışlar, alışkanlıklar, ahlâk, inanç, sanat, hukuk, gelenekler, görenekler vs. bir araya gelerek o toplumun kültür bütünlüğünü oluşturur. Kültürel değişim ve dönüşümleri, kültür emperyalizmini, metalaşmayı, manevi değerlerin ticari metaya evrilmesini bireyler ve insan tipleri olmadan açıklamak, belli bir temele yerleştirmek, ana esprisini anlamak mümkün değildir. Bu nedenle pazarlanan kültür kavramını Mevlana figürüyle anlatmak mantıklı olacaktır. Sadece Türkiye’yle sınırlı kalmayıp evrensel bir değer taşıyan Mevlana’nın temsil ettiği Mevlevilik ve manevi değerler belli bir süreç ve birikimle meydana gelmiş, günümüzde bu birikim değer kaybederek önemini yitirmeye ve popüler kültürün bir ürünü haline gelmeye başlamıştır. Dönüşen bu kültürel dinamikler inanç turizmini, ekonomik bağlamda endüstrinin gelişmesini ortaya çıkarmış olmasına karşın değer atfedilen birtakım ögelerin de sadece bir sembol olmasına neden olmuştur. Bazı göstergelerle kendini var eden Konya kültürü ve Mevlana algısı bunun en açık örneğidir.