Mevlânâ Türbesi Kalemişlerinde Ortaya Çıkartılan Resimlerin Eflatun ve İşrakilik Bağlamında Bir Analiz Denemesi
Ali Fuat Baysal, Çiğdem Önkol Ertunç
Öz
Mevlânâ Celaleddin Rûmî’nin (d. 604/1207 – ö. 672/1273) türbesi günümüze kadar farklı zamanlarda onarımlar geçirmiştir.
2018 yılında başlayan son onarım sürecinde türbenin iç yüzeyini kaplayan kalemişleri üzerinde yapılan raspa çalışmalarında
en alt tabakaya ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu titiz çalışmalar esnasında kubbeyi taşıyan filpâyelerin üst kısımlarında iki tanesi
güney ayaklarda, dört tanesi kuzey ayaklarda olmak üzere altı adet devrinin üslubunu gösteren özgün resimler bulunmuştur.
Yaklaşık beş yüz yıllık bir geçmişi olan bu resimler, Mevlânâ’nın düşüncesi ile benzerlik gösteren ve İşrakî felsefenin de önderi
kabul edilen Eflatun düşüncesinin izlerini taşımaktadır. Bilginin aydınlanma yoluyla ve manevi tecrübenin birleşimiyle ortaya
çıkması anlamında olan İşrakî felsefe aynı zamanda kişinin ilahi nurla aydınlanarak kemale ermesi manasına gelmektedir.
İşrakî anlayışa sahip sanatkâr veya sanatkârlarca tasarlandığını düşündüğümüz resimlerde mistik düşünce sembolleri
ustaca kurgulanmıştır. Tasvirlerde kullanılan ağaç figürleri veya mimari yapılarda görülen kandil ve perde gibi eşyalara
ait resimler bu kanaatimizi desteklemektedir. Figürlerin yanı sıra resimlerde kullanılan renklerin de psikolojik ve teolojik
etkileri saptanarak bu makalede anlatılmak istenen İşrakî felsefe ile bu resimler arasındaki bağlantı kurulmaya çalışılmıştır.
Resimlerin üzerinin yıllarca kapalı olmasından dolayı bugüne kadar ilim ve sanat erbabı tarafından herhangi bir yorum,
değerlendirme yapılmadığı gibi üzerlerinin ne zaman ve niçin kapatıldığı konusu da meçhuldür. Gün yüzüne çıkartılan bu
resimler ilk defa bu çalışmada yorumlanmış, uzun uğraşılarla elde ettiğimiz bilgiler doğrultusunda öncelikle teknik açıdan
ardından da Eflatun, Sühreverdî, Mevlânâ denkleminde felsefi açıdan analiz edilmiştir.