Mevlevilik Geleneği ve Vefatının 475. Yılında Muğlalı İbrahim Şâhidî Özel Sayısı
Tarihî Kayıtlardan Hareketle Şâhidî ve Seyahatleri
Zeynep Kaya
Öz
Öz Tarih boyunca onlarca medeniyete beşiklik eden ve sayısız tarihi eseri barındıran Ege Bölgesi’nin Muğla ili, Mevlevîlik açısından da önemli yere sahiptir. Konya Mevlâna Dergâhı’nın ardından ikinci derecede öneme sahip olan Afyonkarahisar Mevlâna Dergâhı postnişini Divâne Mehmed Çelebi (ö.1544?) aracılığıyla Mevlevîlik Ege Bölgesinde yayılmış, Çelebi’nin müridi olan Muğlalı İbrahim Şâhidî (ö.1550) tarafından da Muğla ili ve çevresinde geniş halk kitlelerince benimsenmiştir. Ege Bölgesi’ne Mevlevîliğin gelmesinde Osmanlı Hanedanlığının destekleri ve Şâhidî’nin faaliyetleri çerçevesinde araştırmalar yapılmıştır. Araştırmada, Şâhidî’nin ve atalarının Ege Bölgesi Mevleviliğinde faaliyet göstermiş oldukları bin beş yüzlü yıllardaki seyahatlerin topografisi incelenmiş, makalede tarihleri ve kaynaklarıyla yer verilmiştir. Devamında Şâhidî Dede’nin neden bu seyahatleri yapmış olduğunu anlamaya ve izahına çalışılmıştır. Gezgin sufî olarak, bugünkü sınırları Batı Anadolu, İç Ege, Marmara dâhil olmak üzere; Menteşeoğulları, Osmanlı Beyliği, Aydınoğullarıyla Germiyanoğulları Beyliği sınırlarında kalan adım attığı her coğrafi bölgenin köy, kasaba ve şehirleri kaynak referanslarıyla haritalandırılmıştır. Üç yıllık çalışmamızda, Şâhidî’nin kaleme aldığı Gülşen-i Esrâr’ının ışığı altında, Farsça satırları tercüme edilmeye çalışılmış, devlet arşivlerinde bulunan vakıf kayıtları ve eserlerden faydalanılmıştır. Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü ile Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat ve Uludağ Üniversitesi Tarih öğretim üyeleri, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sanat Tarihi öğretim üyeleri, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Tarih öğretim üyeleri, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanlığı, Manisa Mevlâna Düşüncesi Araştırmaları Derneği, Konya Mevlâna Müzesi Müdürlüğü-İhtisas Kütüphanesi uzmanları, Yazma Eserler Konya Bölgesi Başkanlığı, Milet Müze Müdürlüğü, Beçin Kalesi Arkeolojik Kazı Başkanlığı, Ayasuluk-Efes Arkeolojik Kazı Başkanlığı, Tire Belediyesi Kent Arşivi Müdürlüğü, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı, Afyonkarahisar Sultan Divâne Mevlevihanesi Müdürlüğü, Afyonkarahisar’da Sultan Divâne ve Mevlevilik uzmanları, Aydın Anıtlar Kurulu yetkilileriyle yerlerinde bir araya gelinmiş, bir kısmıyla yazışmalar yapılması ve röportajlar alınması yöntemleriyle kaynaklara ulaşılmıştır. Şâhidî’nin bilinen 18 kez 10’dan fazla noktaya olan seyahatlerinin izi sürülmüş, 13’üne ulaşabilme imkâna kavuşulmuştur. Şâhidî Dedenin izini sürmek için İstanbul, Muğla, Afyonkarahisar, Aydın, Söke-Balat-Milet Antik Kenti, Ayasuluk, Beçin, Şenköy, Ula-Milas, Denizli, Tire il ve ilçelerinde bilfiil incelemeler yapılmıştır. Edinilen kaynakların teyidi maksadıyla sahada yaptığımız araştırmalar görselleriyle kayıt altına alınmıştır. XV-XVI. Yüzyıl beylikler coğrafyasında Batı Anadolu Mevleviliğinde Muğlalı İbrahim Şâhidî’nin faaliyetlerinin fiziki ve ruhsal boyutuyla ilk kez ele alınması zaviyesinden bakıldığında, bulguların Mevlevilik araştırmalarına değer katacağı düşünülmüştür. Çalışma konusunu tarafıma tavsiye eden, araştırmalarım boyunca makalenin oluşturulmasında, akademik bilgilerinden ve alan ile ilgili çalışmalarından istifade ettiğim Yüksek Lisans danışmanım Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Sayın Prof. Dr. Nuri Şimşekler hocama verdikleri desteklerinden ötürü şükranlarımı arz ederim.
Anahtar sözcükler: Ege bölgesi haritası, Gülşen-i esrâr, Mevlevilik, Muğla, Şâhidî Dede.
#Zeynep Kaya