Mesnevî-i Ma‘nevî Nüshalarında Bulunan Dîvân-ı Şems Gazellerindeki Aşkla İlgili Beyitler
Malik Uğur Dadak
Öz
Bu çalışmada Anadolu’da ve edebiyatımızda önemli yeri olan mutasavvıf ve şair Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin München Bayerische Staatsbibliothek, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi ve İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Nâfiz Paşa bölümünde bulunan üç Mesnevî-i Ma’nevî nüshasından bahsedilmektedir. Çalışmada mevzubahis üç kütüphanede yer alan Mesnevî- i Ma’nevî nüshalarının muhtelif kütüphane bilgileri verilerek bu nüshaların tavsifleri yapılmıştır. Söz konusu nüshalarda yazılı Dîvân-ı Şems gazelleri Farsça ve Türkçe çevirileriyle birlikte çalışmaya eklenmiştir. İlaveten yukarıda zikredilen üç kütüphaneden seçilen Mesnevî nüshalarında yazılı Dîvân-ı Şems gazellerinde geçen aşkla ilgili beyitler de mevcut çalışmada öne çıkarılmıştır. Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevî nüshalarında Dîvân-ı Şems’ten gazellere, Sadî-i Şîrâzî’den ve Fars şiirinin önde gelen bazı şairlerinden manzumlara rastlamak mümkündür. Ayrıca, çalışmada incelenen nüshaların
XIV. yüzyılda istinsah edilmiş olmaları nüshaların önemli ortak bir özelliği olarak dikkat çekmektedir. Bunların yanı sıra, Mevlânâ, Mesnevî-i Ma’nevî ve Dîvân-ı Şems hakkında özet bilgilere de çalışmada yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mesnevî, Mesnevî-i Ma’nevî, Dîvân-ı Şems.
Couplets About Love in Divan-i Shams Ghazals found in Mesnevi-i Manevi Manuscripts
Abstract
In this study, three Mesnevi-i Manevi manuscripts of the Sufi and poet Mevlana Celaleddin Rumi, who have an important place in Anatolia and our literature, are mentioned in the München Bayerische Staatsbibliothek, Istanbul University Library and Istanbul Suleymaniye Library Nafiz Paşa section. Various library information of the manuscripts of Mesnevi-i Manevi located in the three libraries were given and these manuscripts were described. Divan-i Shams ghazals written in the aforementioned manuscripts were added to the study together with their Persian and Turkish translations. In addition, couplets about love in Divan-i Shams ghazals written in Mesnevi manuscripts selected from the three libraries mentioned above are also highlighted in this study. In Mevlana’s Mesnevi-i Manevi manuscripts, it is possible to come across ghazals from Divan-i Shams, couplets from Sadi-i Shirazi and some of the leading poets of Persian poetry. In addition, the manuscripts examined in the study the fact that they were copied in the 14th century draws attention as an important common feature of the manuscripts. In addition to these, summary information about Mevlana, Mesnevi-i Manevi and Divan-i Shams is also included in the study.
Keywords: Mevlana Celaleddin Rumi, Mesnevi, Mesnevi-i Manevi, Divan-i Shams.
Extended Abstract
The aim of this study is to introduce the manuscripts of the famous sufi, poet and scholar Mevlana Celaleddin Rumi’s books called Mesnevi-i Manevi, to show the Divan-i Shams ghazals in these manuscripts and to identify the couplets about love in these ghazals. In the present study, three Mesnevi manuscripts were examined. One of these manuscripts is in München Bayerische Staatsbibliothek. It is registered to Cod. Pers. 45. Another manuscript is located in the Istanbul University Library, FY 653 fixture number. The third and last manuscript examined in the study is registered at 674 in the Nafiz Paşa section of the Istanbul Suleymaniye Library. Before the descriptions of the mentioned Mesnevi manuscripts, brief information is given about Mevlana, Mesnevi and Divan-i Shams. After these, three Mesnevi manuscripts were introduced and described. Descriptions of manuscripts is also included in prose or verse examples, from the first and last pages of the manuscripts. After examining the manuscripts, the existence of seven Divan-i Shams ghazals in total was determined. All of these ghazals have been added to the study with their Persian originals and Turkish translations. The numbers and meters of the mentioned ghazals were also written before the ghazals. It has been determined that a ghazal attributed to Mevlana was written in the Mesnevi manuscript of the Istanbul Süleymaniye Library, Nafiz Paşa 674, and this ghazal is shown in the conclusion part of the study. The word “love” in seven Divan-i Shams ghazals, which were found in the analyzed Mesnevî manuscripts, was researched. It has been determined that the words “love” and “lover” are mentioned in thirteen couplets in total in these ghazals. The couplets in which the words “love” and “lover” are mentioned are listed in the conclusion with their Persian originals and Turkish translations. A brief evaluation has been made about the couplets of ghazals in the conclusion part. And also when their copy dates are taken into account. These three Mesnevi manuscripts are important because they belong to the 14th century.
Giriş
Mesnevî-i Ma‘nevî isimli manzum eserin sahibi Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, hicri 604 yılının Rebiyülevvel ayının altısında, bugün Afganistan’ın kuzeyinde yer alan Belh şehrinde dünyaya geldi. Babası Bahâeddîn Muhammed ya da diğer ismiyle Bahâeddîn Veled idi. Bahâeddîn Veled, Belh şehrinin tanınmış vaizlerindendi (İstilâmî, 1393: 17). Mevlânâ daha küçük yaşlardayken babası Belh’ten ayrılıp hac yoluna çıktığında oğlu Mevlânâ da onunla birlikteydi. Mevlânâ’nın babası Hac ziyaretinden sonra Anadolu’nun bazı illerini dolaşarak bugünkü Karaman’a, oradan da Konya’ya yerleşmiştir. Mevlânâ, iyi bir tahsil döneminin ardından tasavvufi ilimlerle meşgul olmaya başlamıştır. Bu dönemlerde dini ilimleri meraklılarına aktarmaya ve bu konuda meşguliyetleri çoğalmaya başlayınca Mevlânâ ismi duyulup müritlerinin sayısı artmıştır. Mevlânâ’nın Şems ile karşılaşması da bu dönemlere rastlamaktadır. Bu konudaki muhtelif rivayetlerden anlaşılan, Mevlânâ’nın Şems ile tanışmasının Mevlânâ üzerinde büyük tesir gösterdiğidir. Nitekim Mevlânâ’nın Şems’le tanıştıktan sonra istinsah edilen bazı eserlerinde Şems’in adı geçmektedir. Öyle ki Divân-ı Kebîr’in, Divân-ı Şems diye adlandırılıdığı da malumdur. Anadolu’nun önemli mutasavvıflarından Mevlânâ, hicri 672 yılının Cemâziyelâhir ayının beşinde Konya’da vefat etmiş ve aynı şehirde adına yapılan türbeye defnedilmiştir. Yukarıda yazılanlar ve Mevlânâ’nın tafsilatlı hal tercümesi için Gölpınarlı’nın hazırladığı İbtidânâme (1976) tercümesinden faydalanılmıştır.
Mesnevî, tam adıyla Mesnevî-i Ma‘nevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin altı defter halinde Farsça kaleme alınmış bir eseridir. Konya Mevlânâ Müzesi’nde bulunan muteber nüshaya göre Mesnevî-i Ma‘nevî yaklaşık yirmi altı bin beyit ihtiva etmektedir. Bu önemli eserin başta Konya olmak üzere Türkiye’de ve dünyanın diğer birçok ülkesinde bulunan kütüphanelerde yüzlerce el yazma nüshalarının olduğu öngörülmektedir. Mesnevî-i Ma‘nevî nüshalarından bazıları bu esere ilgi duyanların ve araştırmacıların çalışmaları neticesinde birçok kez neşre hazırlanmış, birçok dile çevrilerek meraklılarına sunulmuştur. Ülkemizde de Mesnevî’yle ilgili çalışmalar günden güne artarak devam etmektedir.
Mesnevî-i Ma‘nevî’nin birinci defterinin yazımına ne zaman başlandığıyla ilgili kesin bir tarih bilinmemektedir. Veled İzbudak’ın Mesnevî çevirisindeki önsözde yer alan bilgilere göre, Mesnevî’nin ilk on sekiz beytini Mevlânâ kendisi yazmış, geri kalan kısımları ise Mevlânâ söylemiş Hüsamettin Çelebi’ye yazdırmıştır (İzbudak, 1990: ön söz). Abdülbâki Gölpınarlı, Mesnevî Tercemesi ve Şerhi adlı eserinde bu konu hakkında isabetli ve açıklayıcı tespitlere yer vermiştir (1981: XI, XII). Gölpınarlı’ya göre Mesnevî’nin birinci defteri hicri 656’dan önce yazılmaya başlanmış ve yine bu tarihten önce de bitirilmiş olmalıdır. Mesnevî’nin birinci defterinin söylenip yazılmasının tamamlandığı sıralarda Hüsamettin Çelebi’nin eşi vefat etmiş, bu yüzden ikinci defterin söylenip yazılması arasında iki yıl kadar bir duraklama olmuştur. Bu duraklama Mesnevî’nin ikinci defterinin ilk beyitlerine şöyle ifade edilmiştir:
Mesnevi I Manevi Nushalarinda Bulunan Divan I Sems Gazellerindeki Askla Ilgili Beyitler
#Malik Uğur Dadak